Organy

Instrument, który od wieków towarzyszy obrzędom liturgicznym, zachwyca swym niezwykłym pięknem zarówno podczas nabożeństw, jak i niezliczonych koncertów. Jego bogata i długa historia jest równie fascynująca, jak brzmienie.

Trudno bowiem znaleźć instrument większy, potężniejszy i o porównywalnych możliwościach. Wewnątrz organów znajdziemy szereg piszczałek, wiatrownic, miechów i innych ciekawych elementów, bez których prawidłowe funkcjonowanie nie byłoby możliwe. Duże organy posiadają nawet kilka manuałów. Piszczałki znajdują się na kilku kondygnacjach, a wewnętrzna komunikacja przypomina małe miasteczko. Zewnętrzna obudowa bywa bogato zdobiona i stanowi przepiękną oprawę zarówno instrumentu, jak i świątyni.

Organy Bazyliki Mniejszej p.w. św. Jana Apostoła w Oleśnicy są niezwykle cennym zabytkiem. Najstarsza część - prospekt - pochodzi z początku XVIII wieku. Pozostałe elementy datowane są na rok 1910.

Wytworzono je w jednym z najbardziej wówczas znanych i cenionych warsztatów organmistrzowskich - Schlag & Söhne. Początkowo organy nie posiadały silnika elektrycznego. Zatrudniono dwóch kalikantów, którzy deptając specjalne pedały, tłoczyli powietrze do miechów magazynowych. Była to ciężka praca fizyczna, tym cięższa, im głośniej grał organista, bowiem większa ilość powietrza była wówczas potrzebna. W 1929 roku zainstalowano elektryczną turbinę.

Aktualnie organy posiadają 41 głosów (2550 piszczałek), rozmieszczonych na 3 manuałach i jednej klawiaturze nożnej, zwanej pedałem. Największa piszczałka (drewniana) ma 5,6 m długości i waży ok. 90 kg. Organy wyposażono w trakturę pneumatyczną i wiatrownice pneumatyczne stożkowe. Ciekawym zabiegiem jest umieszczenie zespołu piszczałek trzeciego (najwyższego) manuału w szczelnej obudowie, zwanej szafą ekspresyjną. Dzięki ruchomym żaluzjom grający może dodatkowo wyciszyć lub podgłośnić dźwięk zestawu, który używa.

Organy łączą w sobie cechy instrumentu barokowego i romantycznego. Duża liczba głosów stwarza ogromne możliwości. Można wykonywać zarówno dzieła barokowe, np. Johanna Sebastiana Bacha, jak i późniejsze kompozycje XIX, XX i XXI wieku.

Zespół brzmieniowy odzwierciedla XIX-wieczne tendencje, których naczelną zasadą było budowanie organów na wzór orkiestry symfonicznej. Stąd obecność w dyspozycji głosów takich, jak: skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy, flety, oboje, klarnety fagoty, waltornie, trąbki, puzony etc.

Po II wojnie światowej organy były w stanie opłakanym. Wiele brakujących piszczałek uzupełniono przypadkowymi, niedopasowanymi do specyfiki instrumentu. Dzięki inicjatywie ks. Inf. Władysława Ozimka, Proboszcza Parafii pw. św. Jana Apostoła, prowadzone są etapami prace konserwatorsko-restauracyjne, zmierzające do przywrócenia dawnej świetności organom. Prace powierzono renomowanemu zakładowi organmistrzowskiemu Antoniego Szydłowskiego z Wrocławia.

Jestem głęboko przekonany, iż Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej zapoczątkuje tradycję, która z roku na rok ukaże organy Bazyliki oleśnickiej w coraz piękniejszej szacie brzmieniowej.

Piotr Rojek